İmdat TÜRKAY/Mükellef Hizmetleri Grup Başkanı
Özet: 2023 yılında elde edilen ve normal beyan döneminde yıllık beyanname ile beyan edilmeyen gelirler için mükelleflerin pişmanlıkla beyanname verme ve ödeme imkanları bulunmaktadır. Ticari, zirai, mesleki kazancı ile ücret, kira, menkul sermaye iradı ve değer artış kazancı elde edip süresinde beyanname vermeyen gelir sahiplerinin pişmanlıkla beyanname vermesi sonucunda tahakkuk eden vergiyi ve pişmanlık zammını süresinde ödemeleri onları vergi ziyaı cezasından kurtaracaktır.
Anahtar kelimeler: Yıllık gelir vergisi beyannamesi, kira/ücret/menkul sermaye iradı/değer artış kazancı, pişmanlıkla beyan, pişmanlık zammı.
Gelir vergisi mükellefleri için bir beyan dönemi daha sona erdi. 2023 yılında elde edilen ticari, zirai ve mesleki kazançlar ile ücret, kira, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratları elde edenler için Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi verilme dönemi 1 Mart-5 Nisan 2024 döneminde tamamlanmış bulunmaktadır. 2023 yılında elde edilen gelirlere ilişkin olarak verilen yıllık gelir vergisi beyannamesi üzerinden hesaplanan gelir vergisinin birinci taksiti de beyan süresinde sora ermiş ikinci taksit ise Temmuz 2024 ayında ödenecektir.
2023 yılında ve önceki yıllarda yıllık beyanname vermesi gereken gelir elde eden kişilerin beyan süresinin sona erdiği tarihten itibaren de kendiliklerinden yani normal olarak (kanuni süresinde sonra), düzeltme beyannamesi ya da pişmanlıkla beyanname verme imkanı her zaman mümkün bulunmaktadır.
Türk vergi sisteminde 1950 yılından buyana var olan ve mükelleflere tanınan özel haklardan bir olan pişmanlık ve ıslah uygulaması, hem Vergi İdaresine hem de mükelleflere süresinde beyan edilmeyen vergilerin beyanı ve ödemesi konusunda kolaylık sağlayan bir sistemdir. Özellikle 2023 yılında ücret, kira, menkul sermaye iradı ve değer artış kazancı elde edip normal beyan döneminde beyanname vermeyen gelir sahiplerinin her zaman pişmanlıkla beyannamelerini vermek suretiyle başta vergi ziyaı cezası olmak üzere katlanacakları maliyeti en aza indirmek suretiyle beyana tabi gelirlerini beyan edip ödemeleri mümkün bulunmaktadır.
Gelir İdaresi tarafından kamuoyu ile paylaşılan verilere göre; 2023 yılında kira, ücret, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve irat elde eden 1 milyon 811 bin mükellef yıllık gelir vergisi beyannamesi vermiş bulunmaktadır. Gelir vergisi mükellefleri tarafından yapılan beyanlara göre, 399,2 milyar lira matrah üzerinden 126,9 milyar lira gelir vergisi tahakkuk etmiştir. Bir önceki yıl olan 2022 yılına oranla, 2023 yılı beyanlarında; beyanname sayısında %27, matrah tutarında %107 ve hesaplanan vergide %101 artış olmuştur. 2023 yılında elde ettikleri ticari, zirai ya da serbest meslek kazancı nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükellef sayısı ise 2,6 milyon olmuştur.
Gelir İdaresi, davranışsal yaklaşım kapsamında vergiye gönüllü uyumu artırmak için yedi gelir unsuru için yıllık beyanname veren dört milyonun üzerindeki mükellefe SMS göndererek, yıllık beyannamelerini zamanında verdikleri için teşekkür etmiştir.
Beyan döneminin sona ermesinin ardından mesken ve işyeri kirası ve değer artış kazancı kaynaklı gelir elde etmesine rağmen beyanname vermeyen 409 bin mükellef tespit edilmiştir. Ayrıca, tek ve birden fazla işverenden ücret alan ve beyan sınırını aşmasına rağmen 13,1 bin kişinin de elde ettikleri ücret gelirleri için yıllık beyanname vermediği tespit edilmiştir. Bakanlık tarafından yapılan açıklamada; yıllık beyanname vermeyen dörtyüzbinin üzerindeki mükellefin vergi dairesi tarafından gerekli işlemler yapılmadan önce pişmanlıkla beyanname vermesi durumunda vergi ziyaı cezası kesilmeyeceği, dolayısıyla pişmanlıkla beyanname vermenin önemine dikkat çekilmiştir.
Mükellefler tarafından Gelir İdaresinin internet sayfasında (gib.gov.tr) yer alan Dijital Vergi Dairesi/Hazır Beyan Sisteminden normal süresinde beyan dışında pişmanlıkla beyan veya düzeltme beyannamesi vermek her zaman mümkün bulunmaktadır. Kanuni süresinde verilen bir beyannameye ilişkin olarak düzeltme beyannamesi vermek mümkün olduğu gibi kanuni süresinden sonra verilmeyen beyannamenin pişmanlık hükümlerinden yararlanmak suretiyle sistem üzerinden vermek mümkün bulunmaktadır.
Peki nedir pişmanlıkla beyan ve pişmanlık hükümlerinden yaralanma şartları nelerdir diye soracak olursak genel hükümler şöyledir. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 371 inci maddesinde yer alan “Pişmanlık ve Islah” hükümlerine göre; beyana dayanan vergilerde vergi ziyaı cezasını gerektiren fiilleri işleyen mükelleflerle bunların işlenişine iştirak eden diğer kişilerin kanuna aykırı hareketlerini vergi idaresine kendiliğinden dilekçe ile haber vermesi hâlinde, belli şartlarla vergi ziyaı cezası kesilmemektedir. Bu şartlar şöyledir;
Vergi Usul Kanununun pişmanlık ve ıslah hükümlerini düzenleyen 371 inci maddesinde 7338 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle, mükellef hakkında yapılmakta olan vergi incelemesinin ya da yapılan takdire sevk işleminin ilgili olduğu vergi türünden farklı vergi türü için de pişmanlık talepli beyanname verilebilmesi mümkün hale getirilmiştir.
Pişmanlıktan yararlanabilmek için vergi ziyaına neden olunan fiilin beyana dayanan bir vergiyle ilgili olması gerekir. Pişmanlık hükümleri, beyan esasına göre tarh ve tahakkuk ettirilen bütün vergiler için geçerli bulunmaktadır. Bu çerçevede; gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma değer vergisi (sorumlu sıfatıyla beyan dahil), özel tüketim vergisi, banka ve sigorta muameleleri vergisi, muhtasar ve prim hizmet beyannamesi, değerli konut vergisi, veraset ve intikal vergisi gibi beyana dayanan vergilerde pişmanlıktan yararlanılabilir.
Örneğin, mesken olarak kullanılmakta olan gayrimenkulünden 2021, 2022 ve 2023 yılında mesken kira geliri elde etmesine rağmen (mesken istisnasının üzerinde) bu gelirlerine ilişkin olarak kanuni süresinde (1 Mart-5 Nisan 2024 döneminde) beyanname vermeyen kişi, Hazır Beyan Sistemini kullanarak 2021, 2022 ve 2023 yıllarında elde ettiği bu gelirleri için ayrı ayrı 6 Nisan 2024 tarihinden itibaren pişmanlıkla beyanname verebilecektir.
Yine kişinin 2023 yılına ilişkin kira ve ücret gelirini beyan süresinde yani 1 Mart-5 Nisan 2024 döneminde beyan ettiğini ancak eksik beyanda bulunduğunu 20 Nisan 2024 tarihinde fark etmesi ve kişinin şayet düzeltme beyannamesi vermek istemesi durumunda, Hazır Beyan Sistemini kullanarak daha önce vermiş olduğu beyan hakkında 2023 yılına ilişkin olarak düzeltme beyannamesi verebilecektir.
Bir meslek mensubu ile sözleşme yapmayan ve beyana tabi dört gelir unsurunu elde edip süresinde beyan etmeyen kişilerin pişmanlıkla beyanname vermesi sistem üzerinden son derece kolay bir yöntemdir. Mükelleflerin süresinde beyan etmedikleri kira, ücret, menkul sermaye iradı ve değer artış kazancı gibi gelirlerini pişmanlıkla beyan ederek vergi ziyaı cezası kesilmeden pişmanlık zammı ile ödeme imkanları büyük bir avantaj olarak görülmelidir.
Pişmanlıkla beyanın mükelleflere sağladığı avantajları anlayabilmek için, beyan edilmeyen gelirin tespiti halinde vergi dairesince yapılan işlemlere bir bakmakta fayda vardır. Şöyle ki, beyan edilmesi gereken yedi gelir unsuruna ilişkin yıllık beyanname verilmemesi halinde, 213 sayılı VUK’nın 352/I. maddesine göre mükellef adına iki kat 1. derece usulsüzlük cezası kesilmekte ve gelir takdir komisyonunca takdir edilmektedir. Takdir edilen gelir üzerinden, gelir vergisi ile vergi ziyaı cezası hesaplanmaktadır. Vergi ziyaı cezası, iki kat olarak kesilen usulsüzlük cezası ile kıyaslanıp, miktar itibariyle en ağırı uygulanmaktadır. Ayrıca gecikilen her ay için gecikme faizi (aylık %3,5 oranında) talep edilmektedir. Bilindiği üzere, 6183 sayılı AATUHK’nun 51. maddesinde yer alan gecikme zammı oranı, 7782 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 14.11.2023 tarihinden geçerli olmak üzere her ay için %3,5 olarak belirlenmiştir. Yasal düzenleme gereğince gecikme faizi ve pişmanlık zammı, yürürlükteki gecikme zammı oranında alınmaktadır.
Bu şekilde tahakkuk eden vergi, vergi ziyaı cezası (Vergi ziyaı cezası, cezalı olarak tarh edilmesi gereken verginin bir katı oranında kesilmektedir) ve gecikme faizinin tahakkuk tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekmektedir. Tahakkuk eden vergi ve cezalar ödenmediği takdirde, vergi dairesince ayrıca her ay için ayrı ayrı gecikme zammı hesaplanmak suretiyle cebren tahsil yoluna gidilmektedir.
2023 yılına ilişkin olarak elde edilen örneğin ücret, kira, kar payı ve değer artış kazancının beyan edilmesi gerektiği halde 1 Mart-5 Nisan/2024 döneminde beyan edilmediği durumda, bu durum Vergi İdaresi tarafından tespit edilerek re’sen takdir olunarak cezalı olarak vergi tarhiyatı yapılmaktadır.
Örneğin yapılan cezalı tarhiyatta 200.000 TL vergi tarh ve tahakkuk ettiğinde, mükellef hakkında ziyaa uğratılan verginin bir katı tutarında yani 200.000 TL’de vergi ziyaı cezası kesilecektir. Ancak, re’sen tarhiyat öncesinde mükellef kendiliğinden süresinden sonra beyanname verilirse tarh edilecek vergi ile birlikte %50 oranında vergi ziyaı cezası kesilecektir.
Bu kadar ağır bir ceza ile karşılaşmamak için beyana tabi gelir sahiplerinin süresinde yıllık beyanname vermesi en doğru yöntemdir. Ancak, çeşitli sebeplerle beyana tabi gelirleri için süresinde yıllık beyannamesini vermeyen mükelleflerin pişmanlık hükümlerinden yararlanarak beyanda bulunması kaçırılmayacak bir fırsattır.
Özetle, kanuni süresinde beyan edilmesi gereken gelirler için yıllık beyannamenin verilmemesi durumunda, vergi dairesi tarafından gerekli tespitler yapılmakta ve matrah takdiri için takdir komisyonuna sevk edilmektedir. Takdir komisyonu tarafından yapılan matrah takdiri sonucunda vergi dairesi tarafından cezalı vergi tarhiyatı yapılmaktadır. Ya da konu hakkında yapılan vergi incelemesine göre beyan edilmeyen gelir için vergi inceleme raporuna dayanarak cezalı tarhiyat yapılmaktadır.
Bu nedenle, 1 Mart-5 Nisan/2024 döneminde yani kanuni süresinde verilmeyen beyannameler için süresinden sonra pişmanlıkla beyannamenin verilmesi en az maliyetli bir işlemdir. Pişmanlıkla beyanname verilmesi halinde mükellef adına vergi ziyaı cezası kesilmemekte ve gecikme faizi hesaplanmamaktadır. Sadece tahakkuk eden vergi ve pişmanlık zammının 15 günlük sürede ödenmesi gerekmektedir.
Bu kapsamda, örneğin 2023 yılında veya önceki yıllara ilişkin olarak ücret, kira, menkul sermaye iradı ile değer artış kazançlarına ilişkin beyannamenin kanuni süresinden sonra Vergi Usul Kanunu’nun 371. maddesine göre "Pişmanlık Talepli" olarak Hazır Beyan Sisteminden verilebilmesi mümkün bulunmaktadır.
Kişinin elde ettiği gelir unsuruna ilişkin gelirlerini ilgili beyan döneminde hiç beyan etmemesi veya eksik beyan etmesi halinde, pişmanlık hükümlerinden yararlanarak beyan etmeleri mümkün bulunmaktadır. Kanuni süresinde beyan edilmeyen gelirlerin, vergi dairesinin bilgisine girmeden önce vergi idaresine bildirilmesi ve 15 gün içerisinde ödenmesi halinde bu mükelleflere, gecikmeden dolayı adlarına vergi ziyaı cezası kesilmeyecektir. Bu mükellefler hakkında pişmanlık zammı uygulanacak ve 352/I. maddeye göre birinci derece bir kat usulsüzlük cezası kesilecektir.
Mükellefler, 2023 yılında gelir elde edip 1 Mart-5 Nisan/2024 ayında beyan etmediyse ya da eksik beyanda bulunduysa; gelirlerine ilişkin beyannamenin, Gelir İdaresinin internet sitesi adresi (www.gib.gov.tr) üzerinde yer alan Dijital Vergi Dairesi/Hazır Beyan Sistemi aracılığıyla ya da herhangi bir vergi dairesine giderek süresinden sonra pişmanlıkla verilmesi mümkün bulunmaktadır.
Ancak kişilerin; kira, ücret, menkul sermaye iradı ile değer artış kazancına ilişkin elde ettiği gelir için yıllık beyanname vermesi gerekmiyorsa bu durumu Gelir İdaresine bildirmesi gerekmektedir. Örneğin, öteden beri mükellef olup da 2023 yılında dört gelir unsuru için gelir elde edilmemesi halinde yıllık beyanname verilmesine gerek yoktur.
Kişinin 2023 yılında dört gelir unsuru için beyana tabi gelir elde etmediyse ya da elde ettiği gelir yıllık istisna tutarının altında kalıyor ise yani beyanname verilmemesi gerekiyorsa, beyanname verilmemesinin ya da eksik beyanda bulunulmasının yasal ve hukuki bir gerekçesini mutlaka Gelir İdaresine bildirilmesi gerekmektedir. Aksi halde bu durumun varlığını bilmeyen vergi dairesi, kişi hakkında yoklama başta olmak üzere birçok idari işlemi yapmak durumunda kalacaktır.
Örneğin, öteden beri kira gelirinden dolayı mükellef olan kişinin 2023 yılında kiracı ile yaşadığı ihtilaf nedeniyle kira gelirini tahsil etmemesi durumunda yıllık beyanname vermeme sebebini verilecek bir dilekçe ile bildirmesi yerinde olacaktır. Bu nedenle, örneğin 2023 yılında dört gelir unsuruna ilişkin olarak gelir elde etmeyen yani çeşitli sebeplerle beyanname vermeyecek olan kişilerin bu durumu dilekçe ile vergi dairesine veya daireye gitmeden internet ortamında Dijital Vergi Dairesi üzerinden bildirmesi gerekir.
Kira geliri istisna tutarının altında kaldığı için beyanname vermeyen kişinin vereceği dilekçenin, Dijital Vergi Dairesi/Hazır Beyan Sistemine giriş yaparak “İşlemlerim/İstisna Dilekçesi Vermek İstiyorum” menüsü aracılığıyla da verilmesi mümkündür. Hazır Beyan Sisteminde yer alan “Dilekçe Verme Nedeni” başlığında yer alan menüden dilekçenin kolay bir şekilde verilmesi mümkün bulunmaktadır.
Sonuç olarak, kişilerin 2023 yılında elde ettiği ücret, kira, menkul sermaye iradı, değer artış kazancının 1 Mart-5 Nisan/2024 ayında beyan edilmediğinin veya eksik beyan edildiğinin Gelir İdaresi tarafından bankalar, Sosyal Güvenlik Kurumu, sigorta şirketleri, gayrimenkul değerleme şirketleri, tapu ve nüfus idaresi, noter ve kiracılar nezdinde yapılan tespitler gibi bilgilerinden hareketle yapılan denetim ve analiz çalışmaları sonucunda tespit edilmesi halinde, vergi dairesi tarafından cezalı tarhiyat yapılarak vergi, gecikme faizi ve vergi ziyaı cezası tarh ve tahakkuk ettirilecektir. Bu tarhiyatın dayanağı vergi inceleme raporu olabileceği gibi takdir komisyonu kararına göre de olabilmektedir. Dolayısıyla, süresinde beyanname vermeyen gelir sahibi, ödeyeceği verginin dışında ayrıca bir kat vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi ile karşı karşıya kalabilecektir.
Bu nedenle, tam ve dar mükellef gerçek kişiler tarafından elde edilen ve beyanı gereken gelirin süresinde beyan verilmemesi durumunda, beyan döneminden sonra vergi idaresi tespit etmeden, pişmanlık hükümlerinden yararlanmak suretiyle beyanname verilmesi en avantajlı ve en az maliyetli bir yöntemdir. Ancak, pişmanlıkla beyan durumunda tahakkuk eden vergi ve pişmanlık zammının mutlaka süresinde ödenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde kanunun sağladığı avantajlardan yararlanılması mümkün olmayacaktır.
Ayrıca, 2023 yılında kira, ücret, menkul sermaye iradı ile değer artış kazancı gibi geliri elde eden edip süresinde beyanname vermeyen ve Gelir İdaresi tarafından tespit edilen dörtyüzbinin üzerindeki gelir sahibinin, pişmanlıkla beyanname vermek istemeleri durumunda, tereddüt ettikleri her konuda yardım almak için Gelir İdaresinin çağrı merkezi olan Vergi İletişim Merkezini (189) arayarak bilgi almaları mümkün bulunmaktadır.
*Kıymetli okuyucuların, pişmanlıkla beyan konusunda detaylı bilgi için, 19.10.2022 tarihli “Pişmanlıkla Beyanda Mükellef Lehine Yapılan Düzenlemenin Analizi Ve Yapılması Gerekenler” adlı çalışmamıza bakmasında fayda vardır
(https://nazaligundem.com/tr/yayinlar/pismanlikla-beyanda-mukellef-lehine-yapilan-duzenlemenin-analizi-ve-yapilmasi-gerekenler?onlyTm=&tm=)
*Bu yazıda yapılan açıklamalar, tamamıyla yazarına ait olup, hiçbir şekilde yazarın çalıştığı kurumunu bağlamaz, kurumunun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.